Әке мен баланың қарым-қатынасы
Ана мен әке – әр баланың өміріндегі ең маңызды және ең жақын екі адам. Ананың рөлі бәріне түсінікті, ал әкелермен түсініспеушілік орын алады және олардың ықпалы болмашы. Бірақ балалар әкесінің өз өмірлеріне араласқанын, онымен дос болуды, әке тарапынан болатын қамқорлық пен қорғаудың болуын қалайды.
Неліктен әкенің рөлі көбіне екінші орында тұрады?
Ана, ең алдымен, кез келген іс-әрекетті қабылдайтын, жаны ашитын, тыныштандыратын адам. Әке – іске аспай қалған әрекетті тағы бірнеше рет жасап көруге шабыттандыратын, өзіне деген сенімін оятатын, өзін елдің үнемі аяуына жол бермейтін, сонымен қатар сәтсіздіктердің себептерін шешуге көмектесетін жан. Мұның қайсысы маңызды? Бала үшін екеуі де өте маңызды.
Баланы дамыту мен тәрбиелеудің қандай аспектілерінде әкенің орны пайдалы болады:
Өмірге келген бірінші жылы баланың физикалық дамуында және негізгі тірек-қимыл дағдыларын қалыптастыруда әкенің рөлі өте маңызды. Әдетте, әкелердің балалармен ойнауы аналардың сәбилерін қалай қызықтыратындығынан ерекшеленеді: әкелер белсенді физикалық көңіл көтеруге бейім, олар балаларды аспанға лақтырудан, айналдырудан қорықпайды, оларды домалауға үйретеді, иығына отырғызып алады және т. б..
Әкесі баланың ойлау қабілетін дамытуда баға жетпес көмекші бола алады. Аналар мен әжелерге қарағанда әкелер баланы тезірек және дұрыс сөйлеуге үйрете алады екен: бұл аналарға қарағанда, әкелердің сөздерді бұрмаламай, бүлдіршіннің былдырына «ыңғайланбайтындығына» байланысты. Әдетте, ер адамдар балаларға заттарды (әсіресе конструкторларды, сөзжұмбақтарды) қалай басқару керектігін жақсы үйретеді; әкемен өзара әрекеттесу балалардың дүниетанымын кеңейтеді, олардың қызығушылықтарының ауқымды өрісін қалыптастыруға ықпал етеді.
«Ана-бала» жұбының құрылымдық қарым-қатынасын қалыптастыруда әкенің орны маңызды. Баланың дамуының белгілі бір кезеңінде (әдетте бір жылдан кейін) үйлесімді қарым-қатынасы бар отбасында әкесі оған анасынан мүмкіндігінше ауыртпалықсыз «бөлініп», оңтайлы қашықтықты дамытуға көмектеседі. Кейбір психологтар тіпті әкелерге баланың өсуі мен әлеуметтенуі тұрғысынан маңызды, мысалы, баланы бесікке "көшіру", балабақшамен "танысу" және т.б. сияқты іс-шараларда бастаманы қабылдауға кеңес береді. Бұл баланың сыртқы әлемге өзіндік "бағыттаушысы", соның арқасында бала өзін қауіпсіз сезінеді.
Әкесі баланы әлеуметтік иерархияны (бағыныштылық пен есеп беруді) дұрыс қабылдауға үйретеді. Ол оған беделдің нені білдіретінін түсінуге, мақұлдау және айыптау (немесе жазалау) сияқты әлеуметтік құралдармен танысуға мүмкіндік береді. Баланы дүниеге келгені үшін жақсы көретін анадан айырмашылығы, әкесі әдетте, балаға белгілі бір талаптарды қояды, бала оған сәйкес келуі керек.
Баланы тәрбиелеудің жыныстық өзін-өзі тану сияқты аспектісінде әкенің рөлі маңызды. Ұлдар әкесіне қарап, белгілі бір мінез-құлық моделін қалыптастырады, кейіннен оны (ең дұрысы) ұстанады. Қыздар әкемен қарым-қатынас жасағанда өздерін әйел ретінде сәйкестендіреді.
Әке – балаға әлемді таныстыратын гид. Егер ол қойылған сұрақтардан қашқақтамай, қоршаған ортасын молайтып, баланың бастамаларына қолдау көрсетіп, қалай жасау немесе жасамау керек екенін көрсетсе, әке өз миссиясын орындайды.
Әке – тұңғыш бала, оның ерекшелігі – осы. Әке бүкіл әлемді дамытушы үлкен ойын алаңы ретінде пайдаланады, әке баланы себеп-салдарлық қағидатқа үйретеді, әке қарапайым заттарды ерекше тәсілмен қолдана алады және осылайша баланың сана-сезімін кеңейте алады, әке қалыпты күйзелістерден қорықпайды, өйткені ол балаларды шынықтыратынын біледі. Әкелер өздерінің осы ерекшеліктерінен айнымауы керек, керісінше, осы ерекшеліктерді сақтау және дәріптеу керек, бұл балаларымыз үшін ең бағалы сыйлықтардың бірі.
